Nie tylko MARIA odsłania zapaść w NCBJ? W sprawie reaktora wysokotemperaturowego dla przemysłu od pół roku nie dzieje się nic

Dwa strategiczne projekty polskiej energetyki jądrowej – badawczy reaktor MARIA i projekt przemysłowego reaktora wysokotemperaturowego HTGR – mają olbrzymie problemy. W pierwszym przypadku Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) doprowadziło do długotrwałego wstrzymania działania jedynego w Polsce reaktora badawczego, kluczowego dla produkcji radioizotopów medycznych. W drugim, od pół roku nie dzieje się nic i nie przygotowano w tym zakresie nawet strategii działań. Czy NCBJ właśnie traci wiarygodność jako instytucja odpowiedzialna za przyszłość polskiej energetyki jądrowej?

Początek współpracy polsko-japońskiej nad technologią HTGR datuje się na 2019 rok, kiedy to w siedzibie nieistniejącego już Ministerstwa Energii zorganizowano polsko-japońskie seminarium poświęcone reaktorom wysokotemperaturowym. To wtedy ówczesny Dyrektor Departamentu Energii Jądrowej, Józef Sobolewski, mówił: „Małe reaktory jądrowe HTGR mogą być w przyszłości podstawowym źródłem ciepła przemysłowego. Dzięki temu możemy zmniejszyć zależność od importu gazu oraz obniżyć emisyjność polskiej gospodarki.”

Podczas tamtego seminarium podpisano porozumienie między NCBJ a Uniwersytetem w Tokio dotyczące wymiany studentów i doktorantów. Współpraca została zacieśniona cztery lata później, 16 listopada 2023 r. podpisano oficjalne memorandum między polskim Ministerstwem Klimatu i Środowiska a japońskim Ministerstwem Edukacji, Kultury, Sportu i Nauki.

Ministerstwo Przemysłu: Przez ostatnie pół roku ws. HTGR nie działo się nic

W odpowiedzi na interpelację poselską Macieja Koniecznego, Pauliny Matysiak i Marty Stożek z maja 2025 r., sekretarz stanu Wojciech Wrochna nie pozostawia złudzeń co do projektu: „Do dalszego rozwoju technologii reaktora HTGR konieczne jest przygotowanie odpowiedniej strategii rozwoju tej technologii uwzględniającej wszystkie fazy jej rozwoju, aż do potencjalnej komercjalizacji. Tymczasem NCBJ nie przedstawił takiej strategii, nie prowadził też przez ostatnie pół roku żadnych rozmów z Ministerstwem Przemysłu w sprawie przyszłości projektu HTGR, ani nie przedstawił efektów dotychczasowych prac. Dopiero w kwietniu br. pojawiły się jakiekolwiek kontakty w tym temacie.”

To już kolejna kompromitacja NCBJ. Przypomnijmy, że w ostatnich miesiącach ten instytut doprowadził również do długotrwałego wstrzymania pracy reaktora badawczego MARIA – kluczowego dla produkcji radioizotopów medycznych. Teraz, mimo deklaracji i podpisanych porozumień w ostatnich latach, nie był w stanie przygotować nawet podstawowej strategii rozwoju dla technologii HTGR.

Nukleostrateg – ostatnia deska ratunku?

Nawet przy gotowym projekcie, droga do budowy reaktora jest pełna przeszkód:

„Procedury niezbędne do rozpoczęcia budowy, zakres wymaganych badań i analiz, powodują, że nie jest możliwe tak szybkie rozpoczęcie budowy” – wyjaśnia resort.

Dodatkowym utrudnieniem jest konieczność zawarcia porozumienia z japońską stroną, która posiada część praw intelektualnych do tej technologii. Bez takich uzgodnień, nawet najlepszy projekt może pozostać jedynie na papierze.

Światełkiem w tunelu może być program badawczy „Nukleostrateg”, nad którym pracuje NCBJ wspólnie z Ministerstwem Przemysłu. W jego ramach możliwe byłoby finansowanie technologii jądrowych, w tym HTGR. Ale to również wymaga spełnienia rygorystycznych wymagań formalnych.